De emotionele band tussen leerkracht en leerling heeft een weerslag op het schoolgedrag en de schoolresultaten van leerlingen. Relaties die worden gekenmerkt door warmte, open communicatie en steun geven leerlingen emotionele zekerheid om in de schoolomgeving en later in het leven hun draai te vinden. Als er sprake is van veel conflict en een hoge mate van afhankelijkheid in de relatie, levert dit het tegenovergestelde resultaat op.

‘Hoe leerlingen en leerkrachten de relatie ervaren, kan afhangen van culturele waarden en per land verschillen’, zegt Mengdi Chen, onderzoeker op het gebied van ontwikkeling en onderwijs van kinderen. Om erachter te komen hoe deze relaties per land kunnen verschillen, vergeleek Chen leerkracht-leerlingrelaties in China, een land dat wordt gezien als meer groepsgericht of collectivistisch, ten opzichte van Nederland, een land dat wordt gezien als meer individualistisch.

‘Vaak wordt gedacht dat leerkrachten en leerlingen in China meer vertrouwelijkheid en afhankelijkheid en minder conflict ervaren in hun wederzijdse relaties dan leerkrachten en leerlingen in Nederland’, legt Chen uit. Chen keek ook naar de rol van verlegenheid, ‘vaak als onwenselijk gedrag gezien in westerse landen, maar traditioneel gewaardeerd in oosterse landen.’

Onbewuste beleving

Met vragenlijsten mat Chen de bewuste denkbeelden van leerkrachten en leerlingen over de kwaliteit van de relatie. Daarnaast zocht zij met behulp van tekeningen uit hoe de leerlingen de relatie onbewust ervoeren. Om de relaties te bekijken in verschillende onderwijsstadia, voerde zij haar studie uit in zowel de bovenbouw van de basisschool (groep vijf tot acht) als de vroege schooljaren (groep een, twee en drie).

Verschillende kwaliteit van leerkracht-leerlingrelaties tussen landen

Chen ontdekte interessante verschillen tussen landen wat betreft de ervaren kwaliteit van wederzijdse relaties. In de bovenbouw maakten Chinese leerlingen minder melding van conflict in hun relaties met leerkrachten dan Nederlandse leerlingen. Maar in de vroege schooljaren maakten Chinese kinderen melding van meer conflict dan Nederlandse kinderen en bovendien van minder warmte.

Daarnaast waren Chinese bovenbouwleerkrachten en -leerlingen meer in overeenstemming over de door hen ervaren vertrouwelijkheid dan Nederlandse leerkrachten en leerlingen. Voor de percepties van conflict was dit andersom en in de vroege schooljaren stemden de percepties van vertrouwelijkheid en conflict in China en Nederland in gelijke mate overeen.

Verlegenheid kennelijk in beide landen schadelijk

Als Chen inzoomt op de rol van verlegenheid, concludeert zij dat, tegen de verwachting in, verlegenheid mogelijk schadelijker is voor de kwaliteit van leerkracht-leerlingrelaties in China dan in Nederland. ‘Zowel in China als in Nederland hing verlegenheid samen met door de leerling minder ervaren vertrouwelijkheid en meer conflict, maar in China was deze samenhang sterker.’ Als plausibele verklaring noemt Chen dat er in China als gevolg van globalisering en verwestersing de afgelopen decennia steeds minder waardering voor verlegenheid is.

Onbewuste percepties

En hoe ervaren de leerlingen de relatie met hun leerkracht onbewust? Chen ontdekte dat de bewuste en onbewuste beleving van Chinese en Nederlandse leerlingen overeenkwamen wat betreft relationele negativiteit. Maar ten aanzien van relationele positiviteit was dat niet het geval: Chinese leerlingen ervoeren bewust meer positiviteit dan Nederlandse leerlingen, maar onbewust evenveel. Tegen de verwachting in was noch in de Nederlandse noch in de Chinese steekproef verlegenheid van invloed op de onbewuste beleving van leerlingen van de relatie.

Interventies niet zomaar toepasbaar in een ander land

Chen concludeert dat de kwaliteit van leerkracht-leerlingrelaties, en de samenhang tussen verlegenheid en leerkracht-leerlingrelaties, verschillen tussen landen. ‘Deze verschillen blijken afhankelijk van de vraag of het de leerkracht dan wel de leerling is die de kwaliteit van de relatie meldt, en van het ontwikkelingsstadium van de leerling. Men kan dus niet zomaar de onderzoeksbevindingen en interventies op basis van het ene land algemeen toepassen op het andere.’

Details van het proefschrift

Mengdi Chen, ‘Spot the difference. A cross-cultural comparison of affective teacher-student relationship quality and associations with shyness between the Netherlands and China’, promotor: prof. dr. H.M.Y. Koomen, co-promotor: dr. D.L. Roorda

Tijd en locatie

Woensdag 9 november, 10.00 uur, Agnietenkapel, Amsterdam