Mensen overschatten vaak hun vermogen om logisch en genuanceerd te redeneren. Emoties en meningen krijgen de overhand, terwijl nuance en onderbouwing ontbreken. Maatschappelijke problemen worden zo al snel zwart-wit gepresenteerd. ‘Voor de samenleving is het belangrijk dat we met meer nuance naar vraagstukken kunnen kijken, en begrijpen dat onze mening onze maatschappelijke bril kleurt,’ stelt Klijnstra.

Veelvoorkomende redeneerfouten

Voor zijn onderzoek analyseerde Klijnstra teksten van 83 leerlingen uit de bovenbouw van het voortgezet onderwijs, met een gemiddelde leeftijd van 16 jaar. In totaal identificeerde hij 18 veelvoorkomende redeneerfouten. Veel van deze fouten herkent iedereen wel bij discussies met vrienden of collega’s, in de politiek of zelfs op sociale media, zoals:

• Een te oppervlakkige beschrijving van het probleem
• Termen gebruiken die je eigenlijk niet begrijpt
• Oorzaak en gevolg door elkaar halen
• Denken in uitersten en te snel generaliseren
• Oplossingen noemen zonder onderbouwing
• Alleen bewijs zoeken dat de eigen mening ondersteunt
• Niet herkennen hoe persoonlijke achtergrond of emoties de eigen kijk beïnvloedt
• Uitgaan van anekdotisch bewijs (‘Ik ken iemand bij wie dit zo is, dus het klopt’)

Lesmateriaal

Gelukkig kunnen leerlingen deze vaardigheid wel leren. Klijnstra ontwikkelde lesmateriaal, zoals redeneerschema’s, rubrics en kennisclips, die leerlingen en docenten helpen om complexiteit zichtbaar te maken en genuanceerder te redeneren. Dit praktijkgerichte materiaal wordt al toegepast in lerarenopleidingen en bij de ontwikkeling van het vernieuwde curriculum Maatschappijleer.

Waarom dit ertoe doet

Volgens Klijnstra is sociaalwetenschappelijk redeneren een kernvaardigheid: het helpt jongeren maatschappelijke thema’s te begrijpen en bereidt hen voor op hun rol als burger in een democratie. ‘Redeneren is geen fastfood,’ zegt hij. ‘Het kost inspanning, denkkracht en oefening. Maar zonder die investering is een gezonde democratie kwetsbaar.’

Een van de hoogleraren uit de promotiecommissie benadrukte deze maatschappelijke relevantie: ‘Dit proefschrift zou verplichte kost moeten zijn voor alle politici.’

Promotie

Thomas Klijnstra verdedigt zijn proefschrift ‘Rooted in Reasoning. Teaching students to reason about social problems’ op 12 september 2025 aan de Universiteit van Amsterdam.