Waarden zijn idealen die mensen en organisaties nastreven, zoals integriteit, loyaliteit en gelijkwaardigheid. In organisaties krijgen waarden handen en voeten in regels, richtlijnen en protocollen. Bijvoorbeeld voor hoe je in een bepaalde situatie met een client omgaat. Dit kan echter clashen met de persoonlijke waarden van een werknemer en diens kijk op de situatie. ‘Je wilt graag dat professionals achter de waarden en protocollen van hun werk kunnen staan’, stelt Den Heijer. ‘Niet door ze klakkeloos over te nemen, maar doordat ze deze kunnen matchen met hun eigen waarden.’

Om dit te leren moet volgens Den Heijer in het hoger onderwijs, waar toekomstige professionals worden opgeleid, meer aandacht komen voor gevoelens of affectief leren. ‘Op dit moment leren studenten vooral vanuit een theoretisch oogpunt te praten over situaties waarin mensen verschillende waarden hebben. Dit schept emotionele afstand, terwijl persoonlijke en vaak onbewuste gevoelens invloed hebben op een oordeel in een waardeconflict.’  

Op zoek naar een goed design

Op een HBO school onderzocht Den Heijer met verschillende docenten en studenten hoe in het onderwijs persoonlijke gevoelens centraal te strellen bij het bespreken van ethische dilemma’s en studenten zo beter te leren omgaan met een waardeconflict. Ze onderscheidt de volgende kenmerken:

1. Verleg de focus van buiten naar binnen en moedig studenten zo aan het moment en hun innerlijke gevoelens bewust te beleven
2. Initieer zelfonderzoek van ervaringen zodat de student 'aangenaam' en 'onaangenaam' leert te onderscheiden en de persoonlijke gevoelservaring herkent
3. Haal barrières voor dialoog weg en stimuleer gesprekken op emotioneel niveau om zo individuele standpunten te verhelderen
4. Moedig het aan om gevoelens te interpreteren en te delen met anderen en hiervoor affectieve taal aan te leren

Volgens Den Heijer kun je hierbij het beste gebruik maken van ervaringen in het heden, ‘zo kun je direct beroep doen op gevoelens in het moment.’

Elke student moet dit leren

Zowel de docenten als studenten gaven aan het best lastig te vinden hun gevoelens te benoemen en delen. ‘Het is daarom cruciaal om in het eerste jaar vanaf dag één een positieve klasomgeving te creëren die gesprekken vanuit gevoelens bevordert’, zegt Den Heijer. ‘Dit helpt bij het leren van affectieve taal, maakt studenten meer open voor innerlijke betrokkenheid bij waardeconflicten en leert ze tot een standpunt te komen dat beter overeenkomt met wat ze innerlijk voelen. De docenten fungeren als belangrijke gidsen en rolmodellen in dit proces.’

Den Heijer benadrukt dat ze met dit onderzoek naar gevoelens voelen niet boven denken wil zetten. ‘Ze bestaan uitdrukkelijk naast elkaar. Om gevoelens te kunnen interpreteren heb je denken nodig, en je kunt helderder denken als je in contact bent met je gevoelens.’ Daarnaast noemt ze de lessen uit haar onderzoek ook bruikbaar voor andere terreinen, bijvoorbeeld bij grote transitieprocessen in de samenleving, denk aan duurzaamheid. ‘Zo'n transitieproces begint bij het individu en daarin speelt onderwijs een belangrijke rol. Het draait in essentie om het bewustzijn van waar jij als persoon voor staat en wat jij belangrijk vindt door in contact te staan met je persoonlijke gevoelens.’

Proefschriftdetails

Pamela den Heijer, 2023, 'A First Step in Teaching Students to Cope with Inward Involvement in a Value Conflict: The design of Affective Learning Experiences'. Promotor: Prof. J.M. Voogt, copromotor: Dr A.A.W. Zondervan.

Tijd en locatie

Woensdag 29 november, 11.00, Aula, Amsterdam (of online)